فایل ورد قابل ویرایش

توضیحی مختصر از متن فایل  :

چکیده

آگاهی مسؤولان و برنامه‌ریزان هنر، مدیران مدرسه‌ها‌ و معلمان هنر، از مشکلات‌ اجـرایی‌ درس هنر، در هریک از پایه‌های دورهـء راهـنمایی تحصیلی، می‌تواند تغییر در نگرش‌ها و نهایتاً ارتقای کیفی آموزش هنر را به ارمغان آورد. هر چند که زمان انجام این پژوهش، سال تحصیلی‌ 93-94 است، اما با گذشت‌ این زمان طولانی، متأسفانه مشکلات همچنان بـاقی هستند از این رو من راه‌های را برای کاربردی کردن در هنر ارائه دادم تا بلکه بتوانم این مشکل را رفع کنم. هنر نقش مهمی در پرورش افراد مبتکر و خلاق دارد. از این‌رو، در آموزش و پرورش باید بیش‌تر به آمـوزش هـنر توجه کرد و ضمن‌ بررسی جنبه‌های متفاوت آن، در‌ جهت‌ اصلاح و بهبود برنامهء این‌ درس در مدرسه‌ها گام برداشت. در پژوهشی بیان شده است، هنوز درس هنر در مدرسه‌های ما مفهوم و معنای خاصی ندارد. یکی از مشکلات این درسـ‌، کـمبود‌ وسایل و ابزار است و در مورد کتاب‌ درس هنر نیز سخن بسیار است. براساس نتایج تحقیقات انجام شده، کمبود ساعات درس هنر در برنامه‌های درسی مدرسه‌ها و کمبود معلم متخصص در‌ رشتهء‌ هنر‌، مشکلاتی و کاربردی نکردن را به وجـود آورده‌ است‌ که‌ در عدم تحقق هدف‌های‌ این درس مؤثر بوده‌اند. بنابراین لازم است، از عواملی که مانع‌ پیشرفت و کاربردی نکردن درس هنر می‌شوند، آگاهی یافت‌ و سپس‌ برای‌ رفع آن‌ها کوشید. پژوهش حاضر به سوی شناسایی‌ ایـن‌ مـسائل گـام برمی‌دارد.

مقدمه

مهم‌ترین هدف آموزش و پرورش در تعلیم و تربیت دانش آموزان فراهم کردن شرایط و امکانات لازم برای بالا بردن سطح شناخت، تقویت، خلاقیت و قدرت بررسی نقد و تحلیل در آن‌ها است. یکی از راه‌های تحقق این امر آموزش صحیح هنر به دانش آموزان است. از جمله هنرهایی که می‌تواند دسترسی به اهداف مورد اشاره را تسریع کند، هنرهای تجسمی است به خصوص نقاشی و کاردستی. یقیناً هنرهای دیگر نیز هر کدام در بالا بردن بهره‌ی هوش، قدرت، ابتکار و تلطیف احساس سهمی دارند. ولی نقاشی و کاردستی جزء هنرهایی هستند که در حین تحصیل هر دانش آموز و در خلال آموزش هر درس بیش از هنرهای دیگر کارآیی دارند. هدف از آموزش هنر خصوصاً در مدارس هنرمند شدن دانش آموز نیست بلکه تنها برای تقویت شناخت دانش آموز از پیرامون خویش است. تا بحال هیچ کلاس و معلمی به خودی خود نتوانسته است یک هنرمند بسازد زیرا هنر امری ذاتی و فطری است کلاس آموزش هنر و دروس هنری فقط می‌تواند بخش صنعتی و نظری هنر را تأمین کند و در بالا بردن سطح آگاهی‌ها و اطلاعات عمومی هنری دانش آموزان مؤثر باشند. لذا آنچه که در مدارس به عنوان هنر به دانش آموزان آموزش می‌دهند باید ابزاری برای شناخت مفاهیمی که در دیگر دروس آوزش داده می‌شود باشد.

وظایف معلم هنر

با توجه به اهداف بیان شده توانایی‌ها و امکانات بالقوه هنر در امر ایجاد شناخت و کشف حقیقت و نیز ایجاد آمادگی در یادگیری دروس دیگر شایسته است که معلمان ضمن باور داشتن این قوت و امکان خودشان را برای رسیدن به آن اهداف تجهیز کنند. داشتن مهارت و دانـش نظری لازم در امر هنر شنــاخت کودکان و نوجوانــان و باور کردن توانایی‌های بی شمار آنان شرایط یک معلم توانا را فراهم می‌کند. درک هنر و دانش آموز هدف مشخص برنامه ریزی صحیح و اعتقاد و عشق به کار یافتن راه‌ها و روش‌های جدید و آزمایش شده نگاه انتقادی به آنچه که در گذشته انجام گرفته و برخورد خلاقانه ـ ابتکاری و دلسوزانه در آموزش هنر.

ورود به کلاس بازدهی سرشار از نکته‌های جدید روش‌های راهبردی مناسب برنامه‌ی پیش بینی شده است. هر معلم هنری که توانایی‌های فوق را داشته باشد قطعاً می‌تواند از این طریق مهارت‌های دانش آموزان را افزایش دهد. به آن‌ها نظم، منطق و انضباط را بیاموزد. اعتقاد به نفسشان را زیاد کند. اصول و پایه‌ی زیباشناسی را به آن‌ها تفهیم نماید و سرانجام شاگردانی خلاق و مبتکر تربیت کند.

تببین تجارب

روش تدریس هنر به دانش آموزان

اجرا کردن بعضی از دروس چه در بخش آموزش نقاشی و چه در آموزش کاردستی مستلزم فراهم آمدن ابزار است. این ابزار ممکن است در بعضی از مناطق یا مدارس میسر نباشد. و به حد ایده آل نرسد. در این صورت لازم است امکاناتی برای جایگزین کردن آن‌ها پیش بینی شود و معلمان نیز با کوشش و بکارگیری قوه‌ی خلاقیت شرایط را برای انجام دادن مفاد درس فراهم کنند دانش آموزان سال‌های اول و دوم در پاره ای از موارد سوم دبستان توانایی انجام دادن بعضی از کارهای تجـسمی یا کاردستی را ندارند. لازم است معلمان از راه‌های معقول و مطلوب شادابی کلاس و دانش آموزان را فراهم کنند و نیز انجام کارهایی را که از آن‌ها بخواهند که در توان و امکانشان باشد و باید رعایت موازین ایمنی صورت بگیرد. بکارگیری ابزاری چون قیچی، چاقو، چسب مایع و امثال این‌ها به دانش آموزان آموزش داده شود و استفاده هر کدام از آن‌ها در جای خود تشریح شود.

معلم باید هنگام تکلیف دادن به دانش آموزان هدف خاصی را نیز برای آن‌ها درنظر بگیرد. همان طور که در آغاز هر درس هدف کلی آن مشخص شده است در ضمن برای روشن شدن اهداف جزیی باید پیش بینی‌های لازم نیز صورت گیرد و نوع فعالیت دانش آموزان به گونه ای صورت گیرد که هدف موردنظر حاصل گردد. اگرچه در همه‌ی درس‌ها سعی شده است قوه‌ی خلاقیت و ابتکار دانش آموزان تقویت شود ولی گاهی بازگو کردن داستان کوتــاه و ترغیــب دانش آمــوزان به نقاشی کردن صحنه‌های آن نیز می‌تواند فرصت‌های مناسبی را برای ابراز عقیده و به پرواز درآوردن پرنده‌ی تخیلات آن‌ها پیش آورد. نقاشی دنیای زیر آب، آسمان‌ها، بهشت، رویاهای شبانه و امثال این‌ها می‌تواند تخیلات دانش آموزان را قوت بخشد.

انجام دادن کارهای گروهی یکی از مواردی است که بسیاری از نکته‌ها را می‌توان در خلال آن آموزش داد. نقاشی گروهی یا کارهای دیگری چون چاپ دستی ـ مجسمه سازی ـ طراحی صحنه و امثال این‌ها را می‌توان آن‌ها را در کاغذ با حجم‌های بزرگ به نمایش درآورد و هیجان زیادی در دانش آموزان ایجاد می‌کند.

تعریف هنر از دیدگاه دیگر

به منظور آشنایی با عقاید فیلسوفان و اندیشمندان در این باب به تعاریفی در ذیل اشاره می‌شود که هر کدام از منظری خاص ناظر دنیای وسیع هنر بوده‌اند و تحقق هر یک از آن‌ها گامی بزرگ در جهت موفقیت انسان‌هاست:

آیت‌ا... خامنه‌ای: هر اندیشه‌ای که در قالب هنر نگنجد ماندگار نیست.

اسکار وایلد: هنر کلید فهم زندگی است.

نیما یوشیج: آن چه در هنر اساس زیبایی است، راستی و درستی است.

ارسطو: هنر تقلیدی از طبیعت است.

هگل: هنر کوششی برای ایجاد زیباییست.

تولستوی: هنر انتقال تجربه شخصی هنرمند و سرایت دادن این احساس به دیگران است.

هانری برگسون: هنر صرفاً مشاهده مستقیم واقعیت است.

از تعداد تعاریف به راحتی می‌توان دریافت هنر می‌تواند ظرفی شایسته برای تمامی افکار، اندیشه‌ها و عقاید باشد.

اگر نظام تعلیم و تربیت بیان هنری به خود گیرد موفقیتش بیشتر از هر زمان دیگر خواهد بود و به طور مستقیم در جنبه‌های مختلف اسباب رشد را به انسان‌ها هدیه خواهد داد. کافی است از کارکردهای هنر در مدارس ابتدایی کمک گرفته و کودکان را با دنیای لذت‌بخش و شادی‌آفرین هنر آشنا ساخته و آموزش‌ها را بر پایه آن استوار نماییم.

نقش و اهمیت هنر در زندگی

زندگی بدون هنر بسیار بی‌روح و کسل کننده است. نقش هنر در زندگی این است که به مردم امید و نشاط می‌دهد. کار دیگر هنر این است که دوست داشتن زندگی را به انسان می‌فهماند و «زندگی با صفا» را به او نشان می‌دهد.

هنر پدیده‌ای است که از دیرباز نقشی بسزا در زندگی انسان دارد و تأثیر این موضوع چنان بوده است که همراه بسیاری از صاحب‌نظران و اندیشمندان در ادیان و مکاتب مختلف از آن به عنوان وسیله‌ای کارآمد و مؤثر در جهت ترویج و تبلیغ اندیشه‌ها و رفتار مورد نظر خود از آن استفاده کرده‌اند.

خاستگاه هنر هر چه باشد، درباره این مطلب میان اندیشمندان مختلف اتفاق نظر وجود دارد که «هنر از قدیمی‌ترین و موثرترین پدیده‌های زندگی فردی و اجتماعی انسان است»، تا جایی که هیچ وسیله‌ یا روش زندگی را نمی‌توان پیدا کرد که هنر به نوعی در آن نفوذ نکرده باشد.

مشکلات تدریس هنر، تنها زمان اندک آن و انتظارات دانش آموزان برای فراگیری بیشتر و بهتر هنر نیست. بسیاری از مشکلات تدریس هنر در مدارس راهنمایی، ناشی از نقص کتب آموزشی و نگاه کهنه و قدیمی سیاست گذاران آموزشی است. چگونه می‌توان بر مشکلات درس "آموزش هنر" در سال اول راهنمایی غلبه کرد؟ چگونه می‌توان میزان رغبت و شوق دانش آموزان را برای فرا گرفتن درس هنر افزایش داد؟ چگونه می‌توان درس هنر را زمینه بروزخلاقیت در دانش آموزان راهنمایی قرار داد؟ و مهم‌ترین سؤال: چگونه می‌توان بروزخلاقیت در دانش آموزان و رغبت و شوق دانش آموزان را برای فرا گرفتن درس هنر در کتب آموزش هنر برطرف کرد؟ این سؤالات از جمله سوالاتی است که با رسیدن به جواب آن می‌توان بر بسیاری از مشکلات تدریس هنر فائق شد و فرایند تدریس و آموزش هنر هم برای دبیر هنر و هم برای دانش آموزانش شیرین تر شود. مفاهیم هنر به رقم غوطه وری مان در کشوری هنر آفرین و هنر پرور چندان شناخته شده نیست و در حال حاضر قابلیت‌های هنر در زندگی روزمره و نظام آموزشی چندان شناخته شده نیست. با تعریف صحیح هنر و آشنا شدن به قوت‌های آن پی می‌بریم که تا چه حد از این نیروی نهفته در اصالت‌های فرهنگی و ملی مان غافل بوده‌ایم و نتوانسته‌ایم بهره چندانی در تربیت و تعلیم دانش آموزان داشته باشیم. علاوه بر ایجاد پیوستگی‌ و اتصال‌ فرهنگی‌ در دانش آموزان ضمن‌ آموزش‌ که یکی‌ از اهداف‌ مورد انتظار نظام‌های آموزشی است توجه به پرورش خلاقیت نیز برای جهش فرهنگی که نوعی جهش فکری را پدید می‌آورد در کناراین مشخصه در نظر گرفته می‌شود. و همین عامل در نظام‌های آموزشی به عنوان یک مشخصه و پارامتری قلمداد می‌شود که آموزش‌ نوین‌ را از آموزش‌ سنتی‌ متمایز می‌سازد. در عرصه‌ی‌ آموزش‌ هنر امروز، "خلاقیت‌" یک عنصر اساسی‌ آموزش‌ را تشکیل‌ می‌دهد که متناسب با نیاز نظام آموزشی بر این ویژگی آموزش هنر در برنامه‌های درسی قرار گرفته است. توجه به پرورش خلاقیت در دانش آموزان با توجه نیاز روز افزون جامعه ایران اسلامی به خود کفایی کشور روز به روز در نظام آموزشی جای خود را باز می‌کند و به همین تناسب لازم است توجه به بالا بردن خلاقیت در تربیت دانش آموزان مورد توجه قرار گیرد. تعریف خلاقیت مورد انتظار در دانش آموزان حد خاصی ندارد ولی تعرف این هدف بر اساس حداقل‌ها این است که دانش آموز بتواند در طول یک سال آموزشی بتواند نیازهای آفرینشی خود را که در وجود درونی‌اش قرار گرفته پیدا کرده و متناسب با آن به آفرینشی دور از تقلید دست بزند. در فرآیند آفرینندگی دانش آموز با لذت بردن از کشفی که از درون خود کرده است نه تنها به اهداف آموزشی درس هنر می‌رسد که در صورت توجه بیشتر با خلق آثار هنری که ناشی از نیروی بدست آمده‌اش در درس هنر می‌باشد زمینه خلاقیتش برای کشف و آفرینش در حوزه‌های دیگر علوم نیز فراهم می‌شود. در جریان درس "آموزش هنر" هم و غم دبیر هنر نباید با زمانی اندک و امکانات محدود صرفاً آموزش باشد مباحث کتاب باشد. وانگهی‌، نظام‌ آموزش‌ رسمی‌ و همچنین‌ آموزش‌ آزاد هنر هیچ‌ یک‌ نمی‌توانند زمانی‌ نامحدود و برنامه‌ای‌ فردی‌ برای‌ آموزش‌ تدارک‌ ببینند. ازاین‌رو، آن‌چه‌ که‌ به‌واقع‌ عملی‌ و امکان‌پذیر است‌، انتقال‌ دانش‌ و فن‌ هنری‌ و تا حدودی‌ اخذ مهارت‌ است‌. توفیق‌ در این‌ برنامه‌ها به‌ مفهوم‌ پرورش‌ استعدادهای‌ ناآشکار و زمینه‌سازی‌ برای‌ آغاز کار هنری‌ است‌، همان‌ هدفی‌ که‌ آموزش‌ هنر دنبال‌ می‌کند. مطابق اهداف نظام آموزشی و آموزش راهنمایی هدف از گنجاندن درس "آموزش هنر" تربیت هنرمند نیست که البته این تربیت اگر صورت بگیرد خیلی آرمانی و قابل ستایش است بلکه هدف اصلی پرورش دانش آموز متأثر از ارزش‌های موجود در هنر است و بدیهی‌ترین این ارزش‌ها پرورش دانش آموزانی خلاق و پویاست. بر همین اساس باید دید چگونه می‌توان بر مشکلات درس "آموزش هنر" در راهنمایی غلبه کرد و این درس را به عنوان درسی لذت آفرین و جذاب ارائه کرد تا دانش آموزان با جدای از مشکلات حاشیه ای این درس به اهداف اصلی آن پی ببرند؟ در ذیل مواردی از مهم‌ترین مشکلات موجود در سر راه آموزش هنر وجود دارد؛ بیان می‌شود تا با در نظر گرفتن آن بتوان قسمتی از مشکلات این درس را با تألیف جدید کتب رفع کرد.

فهرست